Allereerst vond ik het belangrijk weg te blijven bij de cli-ficlichés die ik vooral van films kende. Ik wilde recht doen aan de ervaring van iemand die bezig is zijn leven te leiden terwijl klimaatopwarming plaatsvindt. Dat betekende: geen rampen, geen Noordpool, geen toekomstverhaal over een Nederland dat volledig ondergelopen is, geen heroïsch avontuur. Integendeel, mijn roman moest zeer alledaags worden.

Vichy draait om Elmar, een wat zoekende figuur die zijn Frans wil opvijzelenverbeteren in Frankrijk om docent te worden op een middelbare school. Maar eigenlijk wil hij nog even de vrijheid vieren van de vrijgezelle man die hij al lang niet meer is. Zijn vriendin is zwanger. Ze staan op het punt een gezin te stichten. Maar als Elmar in Vichy aankomt, zucht de stad onder een ongekende droogte. Dat is trouwens geen verzinsel. Toen ik zelf in 2015 in Vichy was, beleefde Frankrijk zijn droogste zomer sinds 1959.

De droogte verbind ik de hele roman door aan de opwarming van het klimaat. Maar als achtergrond. Hiermee raak ik aan een fundamenteelbelangrijk probleem van klimaatfictie. Schrijvers schrijven eigenlijk altijd over mensen, met hooguit (andere) dieren in een bijrol. En die mensen bevinden zich op een bepaalde plek. De ruimte vormt doorgaans een achtergrond waartegen de gebeurtenissen zich afspelen. De ‘natuur’ is geen handelende instantie. Personages worden door hun omgeving gedragen, deze grijpt niet in. Als dit toch gebeurt, dan vinden we dat al snel onnatuurlijk. Maar bij klimaatverandering gaat de ruimte zelf meespelen! Het podium begint te schommelen: rivieren die overstromen, dijken die doorbreken, dieren in een bijrol. En die mensen bevinden zich op een bepaalde plek.

Een ander probleem is humor. Een hoge mate van hilariteitvrolijkheid beheerst het leven van Elmar, die ik neerzet als een lulletje-rozenwatereen slappe man. Ook hiermee blijf ik weg van het cli-figenre dat naar zijn aard nogal waarschuwend is. Wat ik niet wilde was een indirect leerstuk, met als subtekstboodschap: ‘Beter je leven, lezer, anders loopt het verkeerd met ons af!’

De alledaagsheid waarover ik eerder sprak, leverde tot slot nog een ander struikelblokprobleem op. Wie is de hele dag met klimaatopwarming bezig? Zelfs een klimaatwetenschapper neemt niet elke dag zijn werk mee naar huis. Je zou er mal van worden. In dit opzicht biedt mijn roman een schoolvoorbeeld van “je weet ervan, je bent je er bewust van, maar je doet zoveel mogelijk alsof er niks aan de hand is”. Makkelijk zat. Onze dagen zijn samengesteld uit van alles en nog wat: praktische bezigheden, nutteloze handelingen, gedachten, twijfels, verlangens en fantasieën. Daarover schrijf ik veel in Vichy. Dat leidt natuurlijk vreselijk af. Had ik mijn Elmar dan niet toch klimaatwetenschap als hobby moeten geven? Maar klimaatopwarming treft iedereen, evengoed als je niet deskundig bent of als je er niets van wilt weten.

Non-fictie

Is klimaat dan toch niet een beter onderwerp voor non-fictie? Grof gezegd tast non-fictie het bestaande af en is fictie een verbeelding van mogelijkheden. Een klimaatroman heeft dus wel degelijk veel te bieden. Essayist Fiep van Bodegom beweerde vorig jaar dat zo’n roman een verlangen moet opwekken dat ‘op een of andere manier met het voortbestaan van de wereld’ samenvalt. Ik vind dat een mooie gedachte. Maar welke wereld moet voortbestaan? Wie zijn wij en wie willen wij zijn terwijl onze wereld ingrijpend verandert? Dat zijn allemaal vragen die we met behulp van de literatuur zouden kunnen beantwoorden, al was het maar voor een deel.