Spelregels
In deze leesclub discussieer je met een groepje van 4 tot 6 lezers over Lucifer van Joost van den Vondel. Je doet dat aan de hand van kaartjes met vragen over de tekst. De leesclub begint met een korte inleiding, die een van de spelers voorleest. Daarna volgen 4 rondes:
- Ronde 1 bestaat uit 5 quizvragen over de tekst. Een van de spelers leest de vragen voor en alle spelers (inclusief voorlezer) schrijven hun antwoorden op een blaadje. Na het omdraaien van de laatste vraag verschijnen de juiste antwoorden in beeld. Daarna berekent iedereen zijn score.
- Ronde 2 is een algemeen vragenrondje over de tekst: de spelers benoemen om de beurt wat ze onduidelijk vonden en proberen samen een antwoord te vinden. Als de grootste onduidelijkheden opgelost zijn, begint ronde 3.
- Degene met de meeste goede antwoorden op de quizvragen mag als eerste een kaartje van de discussievragen omdraaien van een stapel naar keuze. Hij of zij geeft antwoord op de vraag, waarna de rest mag reageren. Vervolgens kiezen de overige spelers om de beurt een kaartje van een van beide stapels. Als een discussievraag herhaalt wat eerder in het gesprek al aan bod gekomen is, mag de speler die aan de beurt is een volgende kaart omdraaien. Dit gaat zo door totdat alle kaartjes omgedraaid zijn.
- Aan het einde van de discussie komen de spelers samen tot een oordeel over de tekst. In ronde 4 geven ze een oordeel uitgedrukt in sterren en motiveren zij hun keuze.
Inleiding
Lucifer (1654) is een ambitieus toneelstuk van Joost van den Vondel over een veldslag in de hemel tussen Gods engelen. Het vertelt over de gevallen engel Lucifer, die met zijn leger van ‘Luciferisten’ in opstand komt tegen de aartsengel Michaël en daarmee indirect tegen God. In het eerste bedrijf doet de engel Apollion verslag van zijn indruk van de mens na een bezoek aan de aarde. Groen van jaloezie horen de engelen aan hoe Adam en Eva in vrede en liefde samenleven in het aardse paradijs. Alsof de vernedering niet erger kon, verklaart de aartsengel Gabriël bovendien dat God de mens boven de engelen zal verheffen. Dat gaat Lucifer, Belzebub en Apollion veel te ver. Ze komen in verzet – met dramatische gevolgen voor het lot van de mensheid.
Vondels Lucifer is niet alleen een proloog op het Bijbelse verhaal van de zondeval, maar ook een meesterlijke tragedie over hoogmoed, een politieke verhandeling over soevereiniteit en een theologische verkenning van de vrije wil. In deze leesclub ga je over al die elementen van Vondels religieuze toneel met elkaar in gesprek.
Vragenrondje
Wat vond je onduidelijk in Lucifer, wat begreep je niet zo goed? Formuleer om de beurt een vraag over de tekst en probeer samen tot een antwoord te komen.
Discussie
Feest der herkenning?
Kaart 1/8 - Feest der herkenning?
Op last van klachten van calvinistische predikanten werd Lucifer reeds na twee opvoeringen door het Amsterdamse stadsbestuur verboden. Ook vandaag de dag klinken er nog altijd oproepen tot het verbieden van bepaalde kunstuitingen. In welk opzicht komen de motieven voor dergelijke oproepen overeen met die uit de tijd van Vondel, en in welk opzicht zijn ze verschillend?
Kaart 2/8 - Feest der herkenning?
Lucifer denkt dat hem onrecht wordt aangedaan en besluit in opstand te komen tegen God. Probeer de eigenschappen van deze God te omschrijven. Is deze goddelijke instantie een redelijk wezen? In wat voor momenten, of in wat voor personen, zijn de eigenschappen van deze God voor jou te herkennen?
Kaart 3/8 - Feest der herkenning?
Je zou kunnen zeggen dat Vondel van een slecht personage een in moreel opzicht dubbelzinnig personage heeft gemaakt, een personage dat verkeerde dingen doet maar hierbij zien fouten inziet of redeneert vanuit een begrijpelijke motivatie. Ken je ook een personage dat in verschillende versies van hetzelfde verhaal een verschillende ethische rol krijgt?
Kaart 4/8 - Feest der herkenning?
Lucifer laat zich na een intern conflict tussen goed en kwaad uiteindelijk meeslepen in het kwade. Kun je een ander Bijbelverhaal noemen waarin hetzelfde gebeurt?
Kaart 5/8 - Feest der herkenning?
Lucifer voelt zich verraden door God en vindt daarom zijn opstand rechtvaardig. Vind jij het optreden van Lucifer rechtvaardig?
Kaart 6/8 - Feest der herkenning?
Vondels Lucifer mocht na twee opvoeringen niet meer op het toneel vertoond worden. Bedenk de redenen daarvoor en bedenk welke redenen er tegenwoordig nodig zijn voor een dergelijk verbod.
Kaart 7/8 - Feest der herkenning?
Lucifer zet zich af tegen God omdat hij een beslissing van God oneerlijk vindt, hij komt op voor zijn eigen ideeën. Denk je dat deze eigenschap van Lucifer door een hedendaags publiek anders wordt gezien dan door het publiek in Vondels tijd?
Kaart 8/8 - Feest der herkenning?
Tijdens de val van Lucifer in het vijfde bedrijf verandert zijn uiterlijk. Zijn huid wordt zwart en hij krijgt onder andere een lelijk gezicht, klauwen en drakenvleugels. Past het beeld dat Joost van den Vondel schetst van de duivel met hoe jij de duivel ziet? Als jij het anders zou omschrijven, hoe zou je dat dan doen?
Feest der herkenning?
Dit was het laatste kaartje!
Stof tot nadenken?
Kaart 1/6 - Stof tot nadenken?
De doopsgezinde Vondel heeft zich waarschijnlijk rond 1641 tot het katholicisme bekeerd. Sluit de manier waarop Vondel ‘het kwaad’ in zijn personage Lucifer neerzet meer aan bij de Arminiaanse, de Gomariaanse of de katholieke opvatting in de predestinatie-discussie?
Kaart 2/6 - Stof tot nadenken?
In het stuk komen kwesties aan de orde als heerszucht en burgeroorlog. Wil Vondel hiermee, net als met zijn Palamedes, verwijzen naar bepaalde politieke ontwikkelingen in de Republiek, denk je?
Kaart 3/6 - Stof tot nadenken?
Onder de engelen is er een duidelijke hiërarchie. Wat zou Vondel hiermee hebben willen zeggen over de zeventiende-eeuwse samenleving?
Kaart 4/6 - Stof tot nadenken?
Vondels Lucifer werd verbannen van het podium. Waarom denk je dat het toneelstuk controversieel was en wat zegt dat over de godsdienstige en politieke situatie in de Republiek?
Kaart 5/6 - Stof tot nadenken?
Het personage Lucifer kan bestempeld worden als Aristoteliaans: hij is een ware tragische held die constant heen en weer wordt geslingerd tussen goed en kwaad. Uiteindelijk gaat Lucifer ten onder aan de ondeugden hoogmoed, nijd en wanhoop, maar in de toneeltekst zijn ook passages aan te wijzen waaruit blijkt dat Lucifer juist probeert te handelen vanuit bepaalde deugden. Analyseer Lucifers karakter aan de hand van deze deugden en ga na hoe deugd en ondeugd in elkaar overlopen.
Kaart 6/6 - Stof tot nadenken?
In Vondels tijd werd er in het toneel vaak voldaan aan de Aristotelische principes van het theater. Voldoet Vondel in dit stuk ook aan dit principe van Aristoteles waarbij er sprake is van eenheid van plaats, tijd en handeling? Geef voor elk van de drie aspecten aan waarom Vondel zich wel of niet aan de eenheid houdt.
Stof tot nadenken?
Dit was het laatste kaartje!