Spelregels

In deze leesclub discussieer je met een groepje van 4 tot 6 lezers over Journael van de Oost-Indische Reis van Willem IJsbrandsz. Bontekoe. Je doet dat aan de hand van kaartjes met vragen over de tekst. De leesclub begint met een korte inleiding, die een van de spelers voorleest. Daarna volgen 4 rondes:

  1. Ronde 1 bestaat uit 5 quizvragen over de tekst. Een van de spelers leest de vragen voor en alle spelers (inclusief voorlezer) schrijven hun antwoorden op een blaadje. Na het omdraaien van de laatste vraag verschijnen de juiste antwoorden in beeld. Daarna berekent iedereen zijn score.
  2. Ronde 2 is een algemeen vragenrondje over de tekst: de spelers benoemen om de beurt wat ze onduidelijk vonden en proberen samen een antwoord te vinden. Als de grootste onduidelijkheden opgelost zijn, begint ronde 3.
  3. Degene met de meeste goede antwoorden op de quizvragen mag als eerste een kaartje van de discussievragen omdraaien van een stapel naar keuze. Hij of zij geeft antwoord op de vraag, waarna de rest mag reageren. Vervolgens kiezen de overige spelers om de beurt een kaartje van een van beide stapels. Als een discussievraag herhaalt wat eerder in het gesprek al aan bod gekomen is, mag de speler die aan de beurt is een volgende kaart omdraaien. Dit gaat zo door totdat alle kaartjes omgedraaid zijn.
  4. Aan het einde van de discussie komen de spelers samen tot een oordeel over de tekst. In ronde 4 geven ze een oordeel uitgedrukt in sterren en motiveren zij hun keuze.

Inleiding

‘Op een dag, toen het leek alsof we het beslist niet meer uit konden houden zonder eten, beschikte de almachtige God dat er meeuwen over de boot heen kwamen vliegen, net of ze gevangen wilden worden, want ze vlogen ons zo in de handen en lieten zich grijpen. We plukten ze en sneden ze aan stukjes; iedereen kreeg wat. We aten ze zo rauw op en het smaakte mij zo goed als ik van mijn leven geen kost gegeten heb; ja het smaakte me alsof ik honing at. Hadden we er maar wat meer van te pakken gekregen; nu was het ternauwernood genoeg om van in leven te blijven en verder niet.’ (p. 36/37, hoofdstuk 8)

Het Scheepsjournaal van Willem IJsbrantszoon Bontekoe beschrijft de spannende reis van Bontekoe die naar Indië vaart met een lading buskruit. Onderweg wordt het buskruit per ongeluk ontstoken en vliegt het schip de lucht in. Bontekoe overleeft het ongeluk en dankt God uitvoerig dat zijn leven is gespaard. Samen met ongeveer zeventig andere opvarenden weet hij in een sloep het eiland Sumatra te bereiken. Uiteindelijk komen Bontekoe en de zijnen aan in Batavia, het toenmalige Jakarta. In opdracht van gouverneur Jan Pieterszoon Coen voert Bontekoe gedurende enkele jaren opdrachten voor de VOC uit, waarna hij in 1625 de terugreis aanvangt.

Ronde 1: Quiz



Quizvraag

1. In welk van de volgende landen is Bontekoe op de heenweg niet geweest?

  • A. Madagaskar
  • B. Brazilië
  • C. Indië
  • D. Mauritius/Réunion

2. Hoe heet de koopman die samen met Bontekoe naar Indië reist?

  • A. Hein Rol
  • B. Dirk Jansz
  • C. Keelemeyn
  • D. Joost Meindertsz

3. Welk van de onderstaande dieren eet Bontekoe onder andere op reis?

  • A. schildpadden
  • B. slangen
  • C. kalkoenen
  • D. geiten

4. Hoe heet het schip waarmee Bontekoe van Nederlands-Indië naar de Molukken vaart?

5. Vanaf welk eiland vertrekt het schip van Bontekoe naar Indië?

  • A. Terschelling
  • B. Ameland
  • C. Schiermonnikoog
  • D. Texel

Antwoorden

  1. B. Brazilië
  2. A. Hein Rol
  3. A. schildpadden
  4. De Bergerboot
  5. D. Texel

Ronde 2: Vragenrondje

Wat vond je onduidelijk in het Scheepsjournaal, wat begreep je niet zo goed? Formuleer om de beurt een vraag over de tekst en probeer samen tot een antwoord te komen.

Ronde 3: Discussie



Feest der herkenning?

Kaart 1/8 - Feest der herkenning?

Scheepsjournalen werden geschreven om de gebeurtenissen tijdens de reis nauwgezet bij te houden. De uitgever van Bontekoe dacht echter dat Bontekoes journaal ook aantrekkelijk zou zijn voor een grotere groep lezers. Ben je het eens met die inschatting? Waarom wel of niet?

Kaart 2/8 - Feest der herkenning?

Bontekoe geeft God alle lof als hij weer eens van een wrede dood is gered. Dit doet hij bijvoorbeeld met het volgende citaat: ‘Daar ga ik heen, O Heer! Wees mij arme zondaar genadig!’. Doe jij weleens een schietgebedje als je iets spannends moet gaan doen? Welke andere manieren heb je om ongeluk tegen te gaan?

Kaart 3/8 - Feest der herkenning?

De zeventiende eeuw is ook wel omschreven als de ‘Nederlandse Gouden Eeuw’, vanwege de enorme rijkdom van de Nederlandse Republiek. Die ontstond voor een groot deel door het werk van de VOC. Wat vind je ervan dat de Nederlandse Republiek op deze manier aan zijn geld kwam?

Kaart 4/8 - Feest der herkenning?

Tegenwoordig komen nog steeds veel producten die wij hier kopen uit China. Is deze huidige manier van handeldrijven vergelijkbaar met wat er in de zeventiende eeuw gebeurde of niet? In welk opzicht wel en niet?

Kaart 5/8 - Feest der herkenning?

Bontekoe doet op zijn reis verschillende landen aan. Stel dat jij tot de lokale bevolking zou behoren en Bontekoe verscheen ineens in jouw land met zijn schip: hoe zou jij dan reageren, denk je?

Kaart 6/8 - Feest der herkenning?

Als Bontekoe en zijn bemanning op Réunion landen, eten ze dodo’s, omdat deze beesten zo makkelijk te vangen zijn. Nog in dezelfde eeuw sterft de dodo uit. Wat vind jij ervan dat Bontekoe en zijn bemanning de beesten opeten?

Kaart 7/8 - Feest der herkenning?

De VOC was een vereniging van kleinere handelsbedrijven, die de wereld rondreisden om handel te drijven. De VOC handelde in opdracht van de toenmalige Nederlandse overheid en mocht geweld gebruiken om meer macht te verkrijgen en geld te verdienen. Wat vind je hiervan?

Kaart 8/8 - Feest der herkenning?

Vind je dat Nederlanders trots mogen zijn op de VOC? Waarom wel of niet?

Feest der herkenning?

Dit was het laatste kaartje!



Stof tot nadenken?

Kaart 1/8 - Stof tot nadenken?

Het scheepsjournaal van de heenreis is met het ongeluk verloren gegaan. Bontekoe heeft later over de heenreis verteld aan zijn uitgever, en die heeft het verhaal vervolgens opgeschreven. Welke verschillen zie je in de beschrijving van de heenreis en de overige reizen? Waarin zitten die verschillen?

Kaart 2/8 - Stof tot nadenken?

Bontekoe en zijn bemanning kopen een soort buffel bij de lokale bevolking van een klein dorpje aan de kust. Maar nadat een van de mannen van Bontekoe het beest met een bijl in de hielen slaat, worden ze door de lokale bevolking aangevallen. Waarom denk je dat de lokale bevolking zich tegen Bontekoe en zijn mannen keert?

Kaart 3/8 - Stof tot nadenken?

Bontekoe is in de buurt van het eiland Java als hij en zijn bemanning in een dorp bij de lokale bevolking voedsel inslaan. Hij laat zich terugvaren door twee dorpelingen die eruitzien ‘als boemannen’. Wat zeggen zulke bewoordingen over Bontekoes beeld van de lokale bevolking?

Kaart 4/8 - Stof tot nadenken?

Analyseer wat de beschrijving van de heenreis spannend maakt. Welke fragmenten maakten dat je door wilde lezen, waar kwam dat door?

Kaart 5/8 - Stof tot nadenken?

De VOC is de afkorting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. De Oost staat voor de richting waarin de schepen voeren. Waarom denk je dat men in de zeventiende eeuw begon te spreken over ‘West en Oost’? Wat voor effect heeft het om zo naar de wereld te kijken?

Kaart 6/8 - Stof tot nadenken?

Bontekoe komt aan in Batavia waar gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen hem in zijn kasteel ontvangt. Welk beeld krijg je over hoe het koloniale bestuur in Indië geregeld is?

Kaart 7/8 - Stof tot nadenken?

Lees het citaat uit de inleiding nogmaals. Passages als deze maken duidelijk dat Bontekoe zijn reisverslag heeft vermengd met allerlei wonderlijke gebeurtenissen. Bedenk dat veel zeventiende-eeuwse lezers hun beeld van Azië baseerden op dit soort reisverslagen. Hoe zou Bontekoes vermenging van feiten en verzonnen gebeurtenissen die beeldvorming gekleurd hebben?

Kaart 8/8 - Stof tot nadenken?

Een krantenkop over het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn luidt ‘Bloedhond’ op een sokkel: op het standbeeld van Coen was bij de onthulling al kritiek en veel mensen vonden dat het standbeeld verwijderd zou moeten worden. Wat vind jij? Welke invloed heeft het op onze cultuur en identiteit als standbeelden van mensen als Coen verdwijnen?

Stof tot nadenken?

Dit was het laatste kaartje!

Ronde 4: Oordeel

Geef het Journael of gedenkwaardige beschrijving van de Oost-Indische Reis samen een waardering uitgedrukt in sterren. Beargumenteer vervolgens jullie keuze. Wat vonden jullie goed en wat juist minder goed? Heeft de discussie jullie individuele oordeel veranderd, en zo ja, hoe? Probeer voorbeelden en argumenten te halen uit jullie reacties op de discussievragen.

Heb je zelf een goede discussievraag die nog niet gesteld is? Vul die dan in, dan voegen wij de vraag aan een van de stapeltjes toe.

Leesclubs_respons